Çocuk eğitiminde ödül-ceza nasıl uygulanır?

Çocuk eğitiminde ebeveynlerin başvurdukları fakat uzun vadede farklı sonuçlar doğuran ödül ceza yöntemini Nirvena Özel Eğitim Kurumları'ndan Yaşam Koçu Aysun Kıran ile konuştuk.

Aysun Kıran'ın ailelere önerileri şöyle:

-     Ödül ve ceza yöntemi nasıl bir yöntemdir?

Ödül ve ceza yöntemi; çocuğun olumlu ya da olumsuz bir davranışını pekiştirmek için kullanılan bir yöntemdir. Tabi bu yöntemi doğru uygulamak çok önemlidir. Birçok ebeveyn yöntemin nasıl uygulandığını bilmez. Ve sonuç başarısız olur.

Öncelikle çocuktaki olumlu davranışı oluşturmak için ödül yöntemini, istenmeyen davranışı söndürmek için ceza yöntemi uygulanmalılar.

Ödül yöntemi; Maddi ve manevi olmak üzere ikiye ayrılır. Manevi ödül; sevmek, öpmek, vakit geçirmek olabilir, maddi ödül ise; istediği bir bisiklet, oyuncak, çikolata vb. olabilir.

 Ceza ; daha çok sevdiği şeylerden uzak tutmak tarzında yaptırımlar olur. Ceza olarak; çocuğu kaygıya sürükleyecek, çocukta korku oluşturacak ya da fiziksel şiddet içeren cezalar asla uygulanmamalıdır.

-      Ebeveynler bu yöntemi  ve nasıl uygulamalılar?

1)     Bu yöntemi uygulamada istikrar, kararlılık, azim çok önemlidir. Ödül-ceza yöntemi sürekli uygulanacak bir yöntem değildir. Belirli zamanlarda uygulanmalıdır. Sürekli olursa çocuk ödüle bağımlı hale gelir, ödülsüz bir şey yapamaz, tatmin olamayan mutsuz bir birey olarak yetişir.

2)     Ödülü çocuk değil, ebeveyn belirlemelidir. Ya da ebeveynin sınırları dahilinde olmalıdır.

3)     Ödül sistemi çocuğa özel olmalıdır. Çünkü her çocuk özeldir ve farklıdır.

4)     Seçilen ödül çok önemlidir. Pahalı ödüller olmamasına dikkat edilmelidir. Ödül olarak içten bir sarılma bile yeterlidir. Çocuklarınıza vereceğiniz sevgi en güzel hediyedir zaten.  Tebrik etmek de bir ödüldür. Yalnız tebrik ederken telaffuza dikkat edilmelidir.  Örneğin; “sen çok akıllısın” değil de “bunu başarmana çok sevindim tebrik ederim” gibi cümleler kullanılmalı. Çünkü akıllısın derse ebeveyn, çocuk en ufak bir başarısızlığında kendini akılsız hissedebilir. Bunu bu şekilde beynine kodlayabilir. Bu da özgüven problemi yaşamasına neden olur. Ama başarmana sevindim denilirse, çocuk başarmanın mutluluğunu yaşayacaktır ve yaptığı her işte başarmak isteyecektir. Bu da özgüvenli bir birey olmasını sağlayacaktır.

5)     Ebeveynlerin, Ödül ya da ceza koyarken “eğer” le başlayan cümleler asla kullanmamaları gerekiyor. İşin içine  “eğer” kavramı girerse olumsuzlukla sonuçlanır yöntem. Mesela; “eğer takdir alırsan sana bilgisayar alacağım” tehlikeli ve yanlış bir cümledir.  Çünkü bu cümlede başka seçenekler yoktur, sadece takdir alabilirsin teşekkür alamazsın koşullaması vardır. Çocuğa başarısız olma şansı tanınmaz. Bu sağlıksız, kendine güvensiz, stresli, agrasif bir birey olmasına neden olur.  İnsanların yaşamları boyunca başarısız olacakları konuların da olduğunu öğretmeliyiz çocuklarımıza. Hata yapabiliriz. Hatta hata yapmak güzeldir demeliyiz çünkü hatalar bize doğruları öğretir. Zıtlıkların birliği ilkesi hayatımızda önemli bir yerdedir. Yanlış olmazsa doğrunun bir anlamı olmaz. Gece olmadan gündüz olmaz gibi. Ebeveynler küçük yaşlarda çocuklarına hayatın her iki yönünün de birliğini anlatırsa ileride sağlıklı bir birey bahşederler topluma. Bu da sağlıklı bir toplum oluşması demektir.

6)     Ebeveynler eğitimle ilgili yöntem uygularlarken tutarlı olmalılar. Hem kendi içlerinde hem de aile içinde tutarlılık önemlidir.

7)     Ebeveynler sabırlı olmalılar. Karşılarında çocuk olduğunu unutmalılar. Ve en önemlisi çocukların onları model aldıklarını, sözlerden çok davranışların önemli olduğu kesinlikle unutulmamalı. Çözüm odaklı olursak başarılı oluruz.

-     Ceza derken hangi tür cezalar uygulanabilir çocuklara?

Ceza kelimesi kendi içinde pek hoş bir kelime değildir ki maalesef genellikle ebeveynler ceza denilince çok olumsuz şeyler anlayabiliyorlar.

Ceza denilince;

1)     Fiziksel şiddet (dayak) akla gelebiliyor ki maalesef bir çok kişide uyguluyor. Dayakla hiçbir yere varamayız. Dayakla ancak sağlıksız bir birey yetiştiririz. Ya korku içinde hayata tutunmaya çalışan kaygılı bireyler yetişir ya da şiddetin çözüm olduğunu düşünen saldırgan bireyler yetişir. Şiddet disiplin değildir.

2)     Odaya kitleme,

3)     Herkesin içinde rencide etme gibi birçok yanlış uygulama vardır.

Ceza derken uzmanların söylemek istediği davranışı söndürecek davranışlardır. Mesela; çocuğun olumsuz bir davranışı var. Çocuğun bu davranışı neden yaptığını düşündürtmek gerekir. Böylelikle düşünen, mantık yürütüp çözüm üreten bir birey yetiştirirsiniz.

Çocuğa seçenek sunulabilir. Mesela; çok bilgisayar başında vakit geçiriyor. Bunun yerine fayda sağlayacak 2 seçenek sunabiliriz: ya kitap okuma ya da akıl oyunları oynayabilirsin diye. İki seçenekte çocuk için faydalı. Kendi seçtiği için daha verimli olacaktı.

Ödülleri geri almak da bir ceza uygulamasıdır. Ceza uygulaması yaparken ebeveynin net olması lazım, Sert ve agrasif değil. Yani bir şey yapılacaksa nettir, o yapılmalı. Eğer ebeveynler davranışlarında ve sözlerinde net olmazlarsa çocuk eğitiminde başarılı olamazlar. Kaynak: Ülke Haber